स्वप्नातल्या कळ्यांनो..

काही स्वयंसेवी संस्थांना भेटण्याचा योग कामानिमित्त आला. तेव्हा एकूणच संस्था सुरू कशी झाली , तिचा वाढत गेलेला व्याप अशा संदर्भात बोलणं झालं. कुठल्यातरी स्वप्नानं भारलेली ही माणसं. त्याला मूर्त स्वरूप देण्यासाठी झटली/ झटत आहेत. पण त्यातच 'आम्ही आमच्या स्वप्नात कुणाला वाटेकरी केलं नाही,एकट्यानंच प्रवास केला 'असं एक वाक्य ऐकल्यावर मी थोडीशी थबकले.
मान्य आहे, की स्वप्नं ही आपली. आपल्यापुरती जोपासलेली. पण संस्थेचा घाट घालतानाची सुध्दा? ज्यामुळे कित्येक लोकांवर परिणाम होऊ शकतो अशी फक्त स्वप्नं एकट्यानंच पहायची आणि घडवायची? क्षणभर त्या कामाचा आवाका पाहून दडपायला झालं. पण आपल्या कल्पना दुसर्‍याना पटवून देताना, दहा जणांना त्यात जागा देताना त्याच्या चिंधड्या व्हायच्या शक्यताच जास्त. जी कल्पना डोक्यात आहे ती तशीच उतरवता येत नाही प्रत्यक्षात, तेव्हांची तडफड आणि त्याहीपेक्षा मूर्त स्वरूप आल्यावर कदाचित झालेलं अपेक्षाभंगाचं दु:ख.
सगळंच आपल्यापरीनं बरोबर.
पण मग संस्थेच्या पातळीवर जेव्हा हे आजचे स्वप्नकर्ते उद्या नसतील तेव्हा काय? कुठल्या नव्या कल्पनांचे साचे रेडिमेड मिळणार हाताखालच्या लोकांना नंतर, असंही आहेच की. मग आहेच ठरलेल्या वाटेवरून जात रहात कुठलीही नवी गोष्ट अब्रह्मण्यंच्या थाटात नाकारणं. किंवा होत जाणारा र्‍हास आणि मूळ स्वप्नापासूनची होत गेलेली फारकत.

***********************
सुझन बॉयलला जेव्हा पहिल्याप्रथम पाहिलं तेव्हा तमाम जनतेप्रमाणं मलाही अपार सहानुभूती दाटलेली. कशाला ही बाई स्वत:चं हसं करून घेतेय असंच वाटलेलं. पण तिनं पहिला सूर लावला आणि त्या सार्‍या शंका फिटल्याच.
I dreamed a dream!
कसलं गाणं होतं ते. पाहिलेली स्वप्नं, रंगीबेरंगी, आशेची किरणं असलेली. आयुष्यानं त्या सगळ्याला निर्दयीपणाने तुडवलं त्याचा आक्रोश. सरकन काटाच उभा राहिला अंगावर. अजूनही कधीतरी कातरवेळी लावलं तर तस्संच होतं खरं.
स्वप्न काय असतं? निव्वळ आशावाद? अमूर्त कल्पना? जगायला नवी उमेद?
आणि त्यांना घडलेलं पहाणं म्हणजे काय? त्यांना जखमी,रक्तबंबाळ करणं?
त्यांच्याबरोबर झगडताना स्वतःला कणाकणानं खंबीर करत जाणं?
किंवा कोसळून जाणंही?
कदाचित सगळंच.
आणि त्याचा रंग? रंग म्हणताच एक टेररिस्ट्चा सीन आठवला. मृत्यूच्या कठड्यावर उभी असलेली नायिका. गर्भवती. आता एका क्षणात सगळं संपेलच. तिचा निर्धार आहेच तसा. ती आणि त्याबरोबर तो इवलासा जीवसुध्दा. संघटनेच्या उद्दिष्टापुढे हे सर्व व्यर्थ असं मानत गेलेली ती. तिला त्या लहानग्याची स्वप्नं नव्हतीच पडलेली फारशी, मग त्या शेवटच्या क्षणी फक्त एक ब्लँक फ्रेम येते आणि एक हुंकार. ती क्षणभर थांबते.
काय आहे हे? त्या बाळाचं स्वप्न? कधीही न पाहिलेलं? आणि तरीही इतकं लोभस वाटावं असं.
ती निर्णय बदलते.

स्वप्नांना कायम रंग चढलेच पाहिजेत असं नाही. अशी रिकामी स्वप्नंही असतात .
कमालीची सुंदर.

**********************
सोनचाफ्याच्या लख्ख सुगंधाचं स्वप्न पाहिलेलं मी
तुझ्या सुगंधी ओंजळीतून
प्रत्येकवेळी जागी झाल्यावर तुला सांगायचं ठरवूनही राहून गेलंच ते
आता चाफ्याचा गंधही टोचत राहतो
आणि आताशा लख्ख स्वप्नं सोसतही नाहीत.

*********************

विहीर

टवका उडालेली स्वप्नं सावरताना विहीर दिसते अचानकच
थंड कठडा
उतरत गेलेल्या पायर्‍या
आत डोकावून पाहिलं तर काळं हिरवं पाणी पोटात साठवून बसलीये ही
सूर मारला की तोंडावर फटकावणारी
आणि तसंच तरंगत राहिलं की दिसतं वरचं निळंभोर आभाळ
गोलाकार कठड्याला बांधून ठेवलेलं
स्वप्नं सांधत नाहीत कदाचित
विहीर फक्त नजरेला शांतवते... तेवढाच दिलासा.
************************
माणसाच्या शारीरिक अस्तित्वाशी करकचून बांधता येतात का आठवणी?
स्पर्श
श्वासाची लय
कधीतरी रात्री दचकून उठल्यावर थोपटणार्‍या हातांची उब
त्याच्याही पलीकडे जाऊन आठवणींचे लपंडाव
अर्ध्या कच्च्या आठवणींचे नुसतेच ठोकळे
कुठे रिकामी महिरप आणि सतत ठिबकत राहिलेली वेदनेची जाणीव.
परत परत आठवांनी भरलेलं मन कोरडं कुठे होतं?
*********************
विसर्जनाचा विरघळून टाकणारा कल्लोळ आणि भावनांना तासताना
संपत जाणारी मी
कॅलिडोस्कोपातून दिसणारं तुकड्यातुकड्यांचं चित्र मी जमेल तशा
आठवणींनी जोडतेय तरीही अर्धवटच
अनुभवलेली प्रत्येक जाणीव आठवणीतच जमा होते हे सांगावं लागतं मलाच
परत परत
माझ्या अस्तित्वाचा भ्रम का त्याच्या नसण्याचा मी मांडलेला भ्रम?
********************
काळजाच्या नजरेने गोळा करता येतो
डहुळणार्‍या पाण्यातला चंद्र
पण तरीही आपल्याला मांडता येतात त्याच्या नसण्याच्या
गणितांची उत्तरं?
विहीरीच्या कठड्याशी उभारलं की त्याच्या नसण्याचे ठसे पुसले जातात
तो सापडतोच असं नाही, पण मी मला नव्याने दिसते हे काय कमी आहे?
*********************

प्रवास

कचकन ब्रेक दाबून बस थांबली तशी ती एका क्षणात जागी झाली. जागी झाल्या झाल्या जाणिव झाली की तोंड कोरडं पडलंय आणि पाठीला रग लागलीये. एकतर खड्ड्यांनी भरलेला रस्ता आणि पुढंमागं हलवतासुध्दा न येणारी सीट. समोर अडकवलेल्या पिशवीतून बाटली काढून तिनं तोंडाला लावली. काही वेळापूर्वी थंडगार लागणारं पाणी कोमट झालेलं आणि मचूळ लागंत होतं. एक घोट घेताच तहान संपली. शेजारच्या सीटवर अस्ताव्यस्त पसरलेली मध्यमवयीन बाई. अगदी रूमाल डोक्याला गुंडाळून पर्स पोटाशी धरून. तिच्याच वयाची किंवा लहानच असेल एखाद वर्षं. तिच्या खांद्यावर डोकं ठेवून निवांत झोपलेली. पायाशी तिच्याच दोन पिशव्या. बहुतेक नवरा आलेला तिला सोडायला. शेजारी लेडीजच आहे का हे दहांदा विचारून मग तिच्या नवर्‍यानं तिकिट काढलेलं. गाडी सुटेपर्यंत तिनं केलेल्या हजार सूचना आणि तरीही शेवटी गाडी सुटताना हिच्या अंगावर रेलतच खिडकीतून 'मी फोन करते पोचल्यावर' अशा अर्थाच्या केलेल्या खाणाखुणा. तिला एकच क्षणी तिचा मत्सर आणि तुच्छ्ता जाणवून गेली. बरी झोप लागते यांना अशी. आपल्याला म्हणजे सरळ लागलेली झोप अशी अध्येमध्येच तुटली की पुढचा सगळा प्रवास डोळे टक्क उघडे. तिनं थोडाफार खांदा सोडवायची धडपड केली पण दुसर्‍याच मिनिटाला खांद्यावर टेकू आहेच. तिनं नाद सोडलाच मग.

बस नक्की कशासाठी थांबलीये ते काही कळत नव्हतं. खिडकीतून भिरीभिरी वारं येत होतं थोडंफार. तिनं अजून थोडी खिडकी उघडली आणि बाहेर मान काढून बघायचा व्यर्थ प्रयत्न केला. मागच्या गाडीचा हेडलाईट आणि पुढच्या दोन चार गाड्यांच्या सावल्या येवढं सोडून काहीही दिसत नव्हतं. डाव्या बाजूला कसलंतरी शेत असावं किंवा नुसतंच माळरान. दूर कुठेतरी एखादा पट्टा चंदेरी चकाकत होता. दूरवर चारकोलने गिरगिटावा तसा झुडपांचा पट्टा दिसत होता. अधूनमधून एखादा दिवा. त्या पट्टयाच्या मध्ये लांबवर पसरलेला काळसर फिकुटत गेलेला निळा आणि आकाशात सुरेखशी चंद्रकोर. अगदी पौर्णिमा नव्हे पण अगदी भरलेल्या दिवसांची वाटणारी. कसला सुरेख निळा आहे.. निळ्यावरून ती कुठलीतरी कविता म्हणायचा ना अभी. .. काय बरं ...'आकाशीच्या घुमटाचा एक गोलसर निळा..' ती म्हणायला लावायची त्याला ती कविता कधीही मूड येइल तेव्हा. जणू काही ते सारे निळे त्याच्याचभोवती फेर धरत आहेत असा डोळे मिटून कसल्याशा तंद्रीत असायचा तो. आणि बरोबर इंदिवर निळ्याची ओळ आली की तो डोळे उघडून तिला लक्षात आहे का त्यासाठी पहायचा. अर्थातच तिला लक्षात असायचंच, पण तरीही तो सांगतोय परत तर का थांबवा म्हणून ती ऐकून घ्यायची. त्या निळ्यावरून काय काय चालू करायचा तो. निळा म्हणजे वरवर शांत पण हात लावशील तसा मन मोकळं करत जाणारा. त्याच्या पोटात किती दु:ख किती वेदना साठवलेल्या ते ज्याचं त्यालाच कळतं. अगदी गॉगच्या स्टारी नाईटपासून ते मग अख्खा गॉग त्याच्या गुणवैशिष्टांसकट वाचल्याशिवाय त्याला चैन कुठलं पडायला. तिला खरंतर त्याचं फारसं कळायचं नाही. तिला खर्‍याखुर्‍या दिसणार्‍या गोष्टी लागायच्या.हात लावून कळणार्‍या , समोर मांडलेल्या दिसणार्‍या. त्याच्या भाषेत सांगायचं तर ऑडिट करता येणार्‍या आणि अ‍ॅप्रिशिएट किंवा डिप्रिशिएट होणार्‍या.


'ओ डायवर का थांबून राहिलायसा.. काय अक्शीडेंट झाला का काय? '

कुणाच्या तरी आवाजानं तिची तंद्री भंगली. ड्रायव्हरनं एक पिचकारी खिडकीतून टाकत सांगितलं की कंडक्टर उतरलाय खाली तेव्हा कळेलच काय झालंय ते. किती वाजलेत ते तरी पहावं म्हणून तिनं सेल काढला. रात्रीचे तीन वाजून गेलेले. जर इथे न थांबती तर बस दोन तीन तासात पोचेल मुक्कामाला. सकाळी वेळेवर पोचता येइल म्हणून ही बस घेतली आणि आता कितीवेळ तरंगत रहावं लागणार काय ठाऊक या विचारानं थोडी चिडचिड झालीच तिची. अभीला मेसेज टाकावा का या विचारात तिनं मेसेज बॉक्स उघडला. मी इथे अशी अडकून पडल्येय किंवा परवा सकाळी घरी पोचेन असं दोनतीनदा लिहून खोडून झाल्यावर पण नक्की काय लिहायचं ते कळेना तेव्हा बराच वेळ त्या हलणार्‍या कर्सरकडे पहात बसली. या टूरला बाहेर पडले त्याआधीच तो त्याच्या एक्झिबिशनमध्ये अडकलेला. त्याला निघालेय ते सांगायची संधीच नाही मिळाली तेव्हा मांकडेच निरोप ठेवला झालं. पण हे असं मांना मध्ये आणून पण किती दिवस झाले.. आठाठ दिवस ज्याला खबर नसते आपली तो आत्ताचा जीवाचा वैताग वैताग करणारा अभी का आठवतोय आताच्या क्षणी? मग तो मगाशी आठवलेला हसरा अभी कुठल्या काळातला?

'काय कंडक्टर , काय झालंय?'
' एक कार ब्येक्कार आपटलीये बगा. माणूस जित्ता र्‍हायची काय खात्री न्हाय. पोलीस आल्याती, निगेल आत्ता ट्रेफिक.'

कंडक्टरनं सांगितलं तरीही माणसं उगाचच पाय मोकळे करायला बाहेर पडली. बायांच्या सुस्कारांनी आणि कुठेतरी एखाद्या पोरानं रडण्याचा सूर लावून एवढावेळ शांत वाटणारी बस पुन्हा माणसांनी भरलेली जिवंत केली. तिच्या शेजारच्या बाईनेपण मध्येच एकदा 'का थांबलीये बस " असं विचारून उत्तर मिळायच्या आत झोप सुरू ठेवली. काही वेळात पुढच्या गाडयांचे स्टार्ट झाल्याचे आवाज ऐकू आले तसं तिनं डोकं मागं टेकवत झोपायचा निष्फळ प्रयत्न सुरू केला.

...

नवं नवं म्हणता म्हणता शहर सवयीचं होऊन गेलं आणि आता परतीच्या प्रवासाचे वेध पण लागलेत. आधी रूळेपर्यंत या नव्या शहरांचं नव्या प्राण्यासारखं असतं, माणसाळायला वेळ घेतात, कधी अंगावर येतात आणि कधी अशी सवयीची होउन जातात की मागचे सारे ओरखडे कधी पुसट झालेत ते जाणवूही देत नाहीत. पण सुरवातीला कितीही नाही म्हटलं तरी आधीच्या जागांबरोबर तुलना होतेच. तिथले मॅप्स जास्त चांगले आहेत, अमक्या ठिकाणी airport कस्स्ला मोठा आहे, हे तर कसलं गाव आहे त्यापुढे... मनात एक प्रोसेस सुरु असतेच अशा खोड्या काढायची.

हळूहळू हातात मॅप पकडून , नेट्वरून जायचा येण्याचा माग काढत एकदम टूरिस्ट स्टाईलने सगळ्या इमारतींवर लेबलं लावली जातात. म्हणजे ही अर्धगोलाकर आहे ना तिथून वळून गेलं की ट्रेन स्टेशन किंवा त्या ब्रिजच्या मागे एक चौक ओलांडला की सुपरमार्केट. या धांदलीत आजूबाजूचे लोक फारसे पाहिले नाही जात. रस्ता विचारणं किंवा काहीतरी अतर्क्य वेशभूषा असेल तेवढंच. एकदा का रस्ते सवयीचे झाले की ट्रेनमध्ये शेजारी बसलेल्या, उभारलेल्या, आणि तरंगत पुस्तक वाचणार्‍या सगळ्यांचे निरीक्षण सुरू होतं. काय अधांतरी वाचतोय हा? हिची झोप नाही वाटतं झाली पूर्ण.. तोंडात माशी गेली तरी कळणार नाही ...आता हिला उठवून सांगीतलं की तुझं स्टेशन निघून गेलं तर काय करेल ही? पळत जाऊन दारापाशी उभी राहील बघत की मलाच वेड्यात काढेल? नुसतंच कल्पनांशी खेळत रहायचं. अरे, या ड्रेसचं काँबिनेशन मस्त आहे, चेरी रेड A लाईन ड्रेस आणि काळे स्टॉकिंग्जस्...हं..कूल... एवढं म्हणेपर्यंत काकूनी चक्क क्रोशाचं विणकाम सुरू करून धक्का देऊन टाकलेला. नुस्ताच निरीक्षणांचा खच आणि अंदाजपंचे धागोदरसे.

शहर सोडताना यातलं काय काय वागवायचं बरोबर? लोक नाही, जागा तर नाहीच नाही आणि आठवणी ना धड रुजलेल्या ना सोडता येणार्‍या.का जे राहीलं ते राहीलं आणि जे सुटलं ते रुजलंच नाही म्हणून सोडून द्यायचं... पण मग आपण ते रुजू नाही दिलं याची बोच कधीतरी जाणवेल का? किंवा जाणवावी का?स्टीव्ह जॉब्स म्हणतो तसं सगळे डॉटस् कनेक्ट होणार आहेत पुढं. पण ते कसे होणार ते मला आत्ताच कसं कळेल? कदाचित या आठवणी, लोक, आणि जागा रुजल्याही असतील कुठेतरी. कधीतरी याही आठवणींनी नॉस्टॅल्जीक व्हायला होईल. सध्यातरी नुस्ताच सगळा गुंता. प्रत्येक वेळी मागे वळून पाहीलं तरी पुसून गेलेला रस्ता आणि पुढचा तर ठाऊकच नाही अशा वळणावर येऊन थांबणारी मी. तरी सिंदबादसारखी पुढच्या प्रवासाची खुमखुमी पाठ नाही सोडत.

इथं काय शितं सांडायची होती ती झाली, आता वेध पुढच्या वाटांचे. कदाचित मुक्कामापेक्षा वाटांचीच भूल पडावी असंच असावं.